فیلم «کاناپه» کیانوش عیاری به دلیل مشکل حجاب بازیگران زن آن از راهیابی به بخش مسابقه ملی جشنواره سی و پنجم فجر باز ماند، عیاری در «کاناپه» با تراشیدن موی سر بازیگران زن کلاه گیس به سر آن‌ها کرده تا در سکانس‌هایی که بازیگران زن در خانه به سر می‌برند و در مقابل بازیگران نقش محارمشان قرار دارند روسری به سر نداشته باشند. این اتفاق با واکنش های زیادی همراه بوده است. اما آیا کاری که عیاری کرده مشکل شرعی دارد؟ آی سینما این موضوع را با رجوع به نظرات مراجع مختلف بررسی کرده است.

در دو روز گذشته محمد حیدری دبیر جشنواره فیلم فجر و پشت بند او عماد افروغ عضو هیات انتخاب جشنواره سی و پنجم درباره مشکل‌دار بودن فیلم «کاناپه» عیاری سخن گفتند و بلافاصله عیاری بدون نیاز به تحقیق مشکل اصلی فیلم‌اش را اعلام کرد: «من از ابتدا می‌دانستم که این فیلم برای بخش جایزه انتخاب نخواهد شد، زیرا بازیگران خانم ما در این فیلم روسری به سر ندارند، در «کاناپه» شش بازیگر خانم ایفای نقش کرده‌اند که همه آنها موهایشان را با نمره چهار کوتاه کردند. تمام سکانس‌های فیلم این خانم‌ها با کلاه گیس هستند و پوشش خاصی ندارند.»» و بعد هم اعلام کرد «دیگر هیچ فیلم سینمایی نمی‌سازم که خانم‌ها در آن روسری به سر داشته باشند چه در خلوت خودشان چه در مقابل محارم این کار را نخواهم کرد.»

این صحبت‌های عیاری خیلی‌ها را غافلگیر کرد، کارگردان «خانه پدری» که طعم توقیف 6 ساله را چشیده بی پروا دست به کاری زده که ممکن است باعث شود فیلمش حتی یک سانس هم در هیچ سینمای به نمایش در نیاید. البته به تازگی پرویز شهبازی هم در یادداشتی که به «سینما» داده از این حرکت عیاری حمایت کرده و نوشته: «من کیانوش عیاری را درک و از او حمایت می کنم. شاید این فرصتی باشد تا راه حلی برای روسری‌های غیر ضروری در فیلم‌های ایرانی پیدا بشود. خود من در طول دوران فیلمسازی‌ام سعی کرده ام حجاب غیر منطقی – به این معنی که خانم‌ها در خلوت خودشان و یا مقابل محارم روسری به سر داشته باشند- در فیلم هایم نباشد. این مساله برایم محدودیت‌های روایی و داستانی ایجاد کرده اما این محدودیت ها را به ساختن صحنه‌هایی با روسری‌هایی که عرف نیست ترجیح داده‌ام. امیدوارم مشکل فیلم کیانوش عیاری برطرف شود.»

پیش از این هم زنده یاد عباس کیارستمی این مسئله را در سینمای ایران مشکلی دانسته بود که سعی کرده بدون درگیر شدن با آن از رویش بپرد. او یک بار در جواب خبرنگاری درباره ممیزی و سانسور در ایران گفته بود: «من هیچ‌گاه با سانسور کنار نیامده‌ام بلکه همیشه از روی آن پریده‌ام. من هیچ کاری را که برخلاف میلم و باورم باشد انجام ندادم و نخواهم داد. در هیچ فیلمی از من شما زنی را نمی‌بینید که در خانه در کنار شوهر و فرزندش روسری بر سرش باشد. نه بخاطر اینکه من مخالف حجاب باشم. به هر حال، حجاب در کشور ما یک قانون اجتماعی است و با اعتقاد یا بی اعتقاد، رعایت آن الزامی است و من هیچ مخالفتی با آن ندارم.»

اما همان‌گونه که در صحبت زنده یاد کیارستمی مشخص است:«حجاب در کشور ما یک قانون اجتماعی است و با اعتقاد یا بی اعتقاد، رعایت آن الزامی است.» و نکته فیلم کاناپه عیاری آن طور که از شنیده‌ها و دیدن عکس‌های فیلم و گفته‌های خود کارگردان مشخص است در مکان‌های عمومی و در مقابل نامحرم بازیگران فیلم پوشش مناسب دارند و تنها زمانی که در کنار محارم خود قرار می‌گیرند از کلاه گیس استفاده می‌شود. به این ترتیب او قانون اجتماعی کشورش را رعایت کرده است و این دقیقا نکته ای است که می‌توان با استناد به نظر برخی مراجع در این باره به این نتیجه رسید که استفاده عیاری از کلاه گیس در «کاناپه» حداقل مشکل شرعی ندارد.

پیش از این هم چنین اتفاقی برای برخی فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی از جمله «یوسف پیامبر»، «ارتفاع پست» و این آخری‌ها حتی «معمای شاه» هم رخ داده است که البته دو مورد اول به کل روسری برداشته شده و در مورد سوم که از آن نمونه‌های بسیار بیشتری هم وجود دارد بخشی از موی زن که بیرون از روسری است از کلاه گیس استفاده می‌شود.

حالا به نظرات برخی مراجع درباره استفاده از کلاه گیس در فیلم ها و سریال‌ها دقت کنید:

آیت الله بهجت: از کلاه گیسی استفاده کنند که مصداق زینت نباشد.

آیت الله تبریزی: اگر در تهیه فیلم، اختلاط مرد و زن به نحوی باشد که موجب تحریک شهوانی است جایز نیست چه با کلاه گیس باشد یا نباشد.

آیت الله خامنه‌ای: کلاه گیس حکم موی سر را ندارد لکن اگر زینت محسوب شود یا موجب جلب توجه نامحرم گردد باید نزد نامحرم پوشانده شود.

آیت الله سیستانی: مطلقاً جایز است ولی اگر زینت به حساب بیاید باید بپوشاند.

آیت‌الله فاضل لنکرانی: درست است که برای موی سر زن می تواند پوشش باشد ولی پوست صورت و گردن را نمی پوشاند که آنها نیز باید از نامحرم پوشیده شود.

آیت الله مکارم شیرازی: جز در موارد ضرورت جایز نیست.

آیت الله وحید خراسانی: چنانچه کلاه گیس مصنوعی یا موی مصنوعی بر سر زن باشد، واجب است آن را از نامحرم بپوشاند و نگاه کردن به آن هنگامی که بر سر زن است، جایز نیست.

آیت الله علوی گرگانی: اگر موجب نگاه مرد نامحرم به صورت یا گردن زن و امثال آن شود و یا اگر موجب لذت مرد شود، جایز نیست.

حالا برگردیم به بحث فیلم عیاری، در فیلم او کلاه گیس فقط در ارتباط‌های خانوادگی و در ارتباط شخصیت‌ها با محارم‌شان مورد استفاده قرار گرفته و این یعنی بحث زینتی بودن یا تحریک کنندگی مورد مصرف آن عملا منتفی است و عیاری تنها برای باورپذیر کردن ارتباط شخصیت‌های خانواده از آن استفاده کرده است. همان گونه که وقتی در فیلم های خارجی پخش شده از صدا و سیمای خودمان مخاطبان رابطه نزدیک مادر و پسر یا پدر و دختر را در خانه و فضایی صمیمی می‌بیند آخرین چیزی که به ذهنش می‌رسد تحریک شدن شهوانی از ارتباط بین اعضای خانواده به وسیله دیدن موی آن‌هاست. در فیلم عیاری هم با توجه به شناختی که از او، دغدغه ها و کارنامه هنری‌اش وجود دارد مصرف کلاه گیس جنبه‌ای کاملا هنری داشته و قرار نیست به عنوان زینت مصرف شده و مسیری خارج از عرف را طی کند.

اما نکته مهمی در مورد فیلم عیاری وجود دارد که احتمال توقیف ماندن آن را بسیار بالاتر می‌برد و آن مثل همیشه مدیریت فرهنگی است. اگر مدیران فرهنگی کشور با توجه به نوع استفاده عیاری از کلاه گیس در نهایت این جرات را به خرج دهند که پای نمایش فیلم او بایستند از فردا بسیاری از فیلم‌سازان تصمیم می‌گیرند از این روش برای نشان دادن لحظات خلوت زنانه و ارتباط با محارم شخصیت های اصلی فیلم‌شان استفاده کنند که در این صورت کار نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی در این مورد بسیار سخت خواهد شد، چرا که باید مدام حواسش به این نکته جمع باشد که واقعا از کلاه گیس استفاده شود و کارگردانی از روی شیطنت ناگهان دست به کاری نزند که همه را گرفتار کند و بحرانی اساسی دامن‌گیر سینمای ایران کند.

در چنین حالتی بعید است مدیران فرهنگی ما حوصله چنین دردسری را داشته باشند و اساسا حب صندلی‌های مدیریتی اجازه خطرپذیری در این حد را به آن‌ها نمی دهد. همان طور که تا امروز «رستاخیز» احمدرضا درویش که محوریت داستانی اش عاشورا است نیز نتوانسته از زیر سایه سنگین هراس مدیریتی فرهنگی خارج شود و به معرض دید عموم گذاشته شود.

9411